Hinduizm ukształtował się ok. IV tysiąclecia p.n.e., jako kontynuacja wedyzmu i braminizmu. Pojęcie obejmuje zarówno kulturę, filozofię, religię, jak i samą cywilizację Indii, zmieniającą się na przestrzeni dziejów. Ciężko więc podać konkretną definicję hinduizmu, będącego tak bogato rozwiniętą częścią świata.
Trzecia religia świata
W odniesieniu do religii określenie to dotyczy grupy wierzeń religijnych, wyznawanych głównie na Półwyspie Indyjskim.
Obecnie wyznawcy hinduizmu stanowią prawie 1 miliard ludzi, z czego około 910 milionów mieszka jedynie w Indiach i Nepalu.
Do innych państw zamieszkałych w dużym stopniu przez hinduistów należą m.in.: Sri Lanka, Pakistan, Indonezja, Singapur, Fidżi oraz Republika Południowej Afryki.
Jest więc trzecią, pod względem liczby wyznawców, religią świata.
Symbolem tej religii jest znak: „OM” oraz swastyka hinduistyczna.
Początkowo hinduizm uznawany był za religię monoteistyczną, gdyż oddawano cześć jednemu Bogu, którego postrzegano pod wieloma różnymi postaciami.
Pod wpływem czasu podzielił się na dwa odłamy, oddające cześć dwóm bogom: Wisznu i Śiwa.
Niektórzy postrzegają hinduizm jako religię heroistyczną, co odnosi się między innymi do kultu wielu istot boskich.
Jedna uznawana jest za Najwyższego Boga, pozostałe natomiast są jej podporządkowane.
Istnieje wiele odłamów hinduizmu będących konsekwencją przemian i modyfikacji.
Ich wyznawców łączą jednak następujące cechy: oddawanie czci jednemu Bogu, przejawiającemu się pod postaciami męskiej i żeńskiej energii (dewy i dewi), autoryt ksiąg Wed i teksty normatywne (Ramajana, Mahabharata, Bhagawadgita, Purany i Manusmryti), niespójność (wyodrębnianie ugrupowań siwaickich i wisznuickich), inngerowanie w stosunki społeczno-ekonomiczne, określony rytuał życia społecznego, bramini pełniący funkcję kapłanów, wiara w sansarę (wędrówkę dusz) oraz prawo akcji i reakcji (tzw. karma), adorowanie, a także bogaty panteon bogów.
Hinduistyczny panteon bogów
Hinduistyczny panteon bogów charakteryzuje się bogactwem wizualnym postaci oraz rozmaitymi odniesieniami wobec jednego bóstwa.
Przyczyną tego są liczne metamorfozy będące częścią kolejnych odłamów religii.
Wizerunki bogów występują często w postaci rzeźb lub malowideł.
Według wierzeń artysta tworzący wizerunek bóstwa powinien najpierw oddać jemu hołd.
Najważniejsze bóstwa to tak zwana triada (trimurti), czyli trzej bogowie: Brahma, Wisznu i Śiwa. Brahma uważany był za absolut, przejawiający się za pośrednictwem wielu bogów osobowych stojących w niższej hierarchii.
Często przedstawiano go jako brodatego mężczyznę z czterema głowami i czterema ramionami. Według wyznawców hinduizmu, życie Brahmy odmierza cykl kosmicznego czasu świata.
Główną funkcją Wisznu jest natomiast utrzymywanie porządku we wszechświecie.
Postrzegany jako dobry i przyjazny ludziom bóg, często pod postacią młodzieńca, jeżdżącego na mitycznym ptaku Garudzie.
Śiwa, uważany za Pana Świata, reprezentuje mroczne i pozytywne aspekty sacrum.
Jest zarówno bogiem zagłady, śmierci i choroby oraz kreatywności i witalności.
Bóstwo płodności, nauczyciel wszechświata, opiekun sztuki, w tym literatury, tańca, a nawet medytacji.
Przedstawiany w tańcu, jako istota groźna lub łagodna.
Oprócz triady występują inni, podrzędni bogowie, tacy jak: Indra (pan wojny, odważny wojownik, a także bóg płodności), Waruna (bóg nieba i deszczu), Garuda (wierzchowiec boga Wisznu), Hanuman (sługa Ramy), Genesis (bóg mądrości, pan bóstw podziemnych).
Hinduistyczna etyka
Ciekawym elementem hinduizmu jest również etyka hinduistyczna, oparta na kilku fundamentalnych założeniach, nie przejawiających się jednak w praktyce.
Przykładem tego jest równość ludzi niezależnie od wyznania, pochodzenia, rasy, wieku, czy płci, gdyż każda istota ludzka pochodzi od Boga.
Zaprzecza temu podważanie podstawowego prawa człowieka, jakim jest prawo do życia nie przysługujące wdowom, z wyjątkiem najmłodszej żony zmarłego mężczyzny.
Oprócz tego istnieje system kastowy, który różnicuje prawa ludzi w zależności od ich pochodzenia.
W większym stopniu sprawdzają się jednak inne zasady, do których należy m.in. zasada ahinsa odnosząca się do nie krzywdzenia żadnej istoty czynem, myślą ani słowem.
Wyjątkiem może być jedynie obrona własna lub drugiej osoby. Ponadto można czcić Boga pod dowolną formą oraz imieniem.
Etyka ta nazywana jest Dharmą i odnosi się do wszystkich kultów hinduistycznych.
Obejmuje nie tylko ludzi, ale także wszelkie istoty żywe. Wspólny dla wszystkich hinduistów jest także szacunek dla świętych krów.
Zgodnie ze świętymi księgami, krowa powinna być traktowana jak podtrzymująca życie karmicielka, dająca ludziom mleko, będące częstym elementem diety hinduistów.
Już w Rygwedzie (jednym ze zbiorów wed) przypisywano boskie pochodzenie bydła domowego.
Według tekstów starowedyjskich poza sklepieniem nieba znajduje się niebiańska krowa, a Słońce i Księżyc pojmowane są jako jej cielaki.
Wyznawcy starają się zapewnić im ochronę, co przejawia się w łagodnym ich traktowaniu oraz ścisłym powstrzymywaniu się od spożywania mięsa, czego zdecydowana większość przestrzega.
Zdarzały się przypadki napadów na rzeźnie i na osoby wyznające religie nie praktykujące wegetarianizmu (np. muzułmanie).
Napastnicy wyposażeni byli w kije, miecze, pistolety i cegły. Obecnie ubój krów jest zakazany w większości indyjskich stanów.
Hinduizm to sposób bycia
Jedną ze szczególnych cech hinduizmu jest to, iż religia nie posiada założyciela. Warto tym bardziej skupić się na specyfice praktyki religijnej dnia codziennego.
Hinduizm, to przede wszystkim sposób bycia, funkcjonowania w świecie, często postrzeganym jako ułuda.
W takim odniesieniu zjawiska kultu świętych krów czy systemu kastowego stają się częścią życia religijnego.
Punktem wyjścia większości kierunków filozoficznych hinduizmu jest rytuał i ofiara mające swój początek jeszcze w Wedach.
Rytuał, rozumiany jako odbicie boskiego świata na ziemi, czyni dokładne jego poznanie drogą ku zrozumieniu i wyzwoleniu.
Okres wedyjski
Okres wedyjski to czas w historii Indii, szacowany na lata 1500-1100 p.n.e.
W tym czasie prawdopodobnie powstawały Wedy, czyli wspomniane już święte księgi hinduizmu. Półkoczowniczy Ariowie, pochodzący z Azji Środkowej, rozprzestrzenili się na terenie całego Subkontynentu Indyjskiego, wypierając lokalne ludy.
Zachowały się jedynie mity i legendy, opisujące migrację i wojny z miejscowymi.
Początkowo przekazywane były ustnie, dopiero w VI w.p.n.e. zamieszczone zostały w Wedach.
Te najstarsze teksty sanskryckie stanowiły całość ówczesnej wiedzy człowieka o świecie ludzi i bogów. Dla porównania, objętością przewyższają chrześcijańską Biblię sześciokrotnie.
Dzielą się na trzy rodzaje: śruti („to, co usłyszane”), smryti („to, co zapamiętane” oraz njaja (wiedza opierająca się na logice).
Łącznie z Rygwedą istnieją cztery zbiory ksiąg, służące jako mszały. Zalicza się do nich Jadźurwedę, składającą się z formuł liturgicznych, Samawedę, składaną podczas spełniania ofiary, a także Atharwawedę, składającą się z tekstów magicznych i rytualnych.
Wykształcił się również wedyzm, czyli religia wyznawana przez Ariów, opierająca się głównie na ceremoniale ofiary.
Znane są bóstwa, związanych przede wszystkim z siłami przyrody; Agni – bóg ognia (pośrednik między ludźmi składającymi ofiary, a bogami), Surja – bóg Słońca, Waju – bóg wiatru, Ratri – bogini nocy, Waruna – bóg wody i nieba, Soma – bóg roślin, Indra – bóg wojny.
Podczas składania jadźńy, czyli ofiary religijnej, Jaźń (inaczej Dusza) ma naturę ofiarnika i ofiary. Stąd przekonanie, że ktoś kto urzeczywistnia Jaźń, jest zawsze skłonnym zarówno do wypełniania ofiarnych rytuałów, jak i do wewnętrznej ofiary z własnego życia.
Wyrzeczenie się czegoś dla bóstwa nazywane jest jaga, a złożenie tego w ofierze – homa.
Ponadto uważa się, że Dusza ma naturę ogniową, stąd niezbędność ognia w czasie nabożeństw ofiarnych.
Ostatnią część Wed stanowią Upaniszady.
Nazwa ta składa się z dwóch sanskryckich terminów „upa in” (blisko, obok) i „shad” (siedzieć), co w wolnym tłumaczeniu oznacza „siedzienie w pobliżu”.
Odnosi się to do przebywania ucznia blisko nauczyciela głoszącego święte nauki; można je zaobserwować do dnia dzisiejszego, we współczesnych Idniach.
Ważnym elementem takich nauk jest ogromny szacunek wobec mówcy.
Upaniszady, to zbiór tekstów o charakterze religijnym i filozoficznym, spisany w Indiach, między 800 a 500 r. p.n.e.
Stanowią kolekcję pism z oryginalnych przekazów ustnych.
Odnaleźć w nich można najważniejsze dla religii indyjskich nauki i pojęcia, takie jak wspomniana wcześniej „karma”, „samsara” i „Brahman”, a także inne, równie ważne: „moksha” (wyzwolenie) oraz „atman” (dusza).
Istnieje wiele różnych interpretacji ostatniego zbioru, gdyż można je rozumieć na liczne sposoby.
Niektóre są nieco bardziej rozbudowane i częściej przytaczane; podkreśla się ich znaczenie i poddaje szczegółowej analizie.
Opierają się na tej samej podstawowej doktrynie filozoficznej.
W niezwykle wzruszający sposób wyjaśniają odbiorcom powstawanie rzeczy, dzięki którym żyją i do których powracają.
Czytelnicy twierdzą, że zawarte w nich koncepcje filozoficzne nie mają sobie równych, a niektóre z upaniszad przypominają dialogi Platona.
Mają charakter wzniosły i zbawienny, ponadto głoszą prawdę o istnieniu, co czyni je jeszcze bardziej wyjątkowymi. Przez mnichów uznawane są za niepodważalną świętość i źródło prawd.
We współczesnym hinduizmie największe znaczenie mają wisznuici, śiwaci i siaktowie.
Hinduskie rodziny, zgodnie ze swą wielopokoleniową tradycją, wyznają jedną z odmian hinduizmu. Różnią się one nie tylko obiektem kultu, ale także poglądami na istotę wiary i sposób osiągnięcia zabawienia.
Śiwaizm dominuje wśród hindusów w Kaszmirze i w Tamilnadzie, natomiast siaktyzm w Bengalu i Asamie, jednakże różnych wyznawców można odnaleźć na terenie całych Indii.
Zdecydowanie pojęcie hinduizm najlepiej odzwierciedla odniesienia do stylu życia przeciętnego hindusa.
Ta niezwykła kultura jest owocem przetrwania, mimo perspektyw różniących się od pozostałych religii świata.
⇒ Czytaj także: AGHORI – POZNAJ SEKRETY NAJBARDZIEJ TAJEMNICZYCH ASCETÓW HINDUIZMU
♦ Chcesz wciąż poznawać więcej tajemnic świata? ⇒ KLIK
