Zamek w Pieskowej Skale znajduje się na terenie wsi Sułoszowa w Dolinie Prądnika niedaleko Krakowa. Leży on na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego. Wspomniany zamek jest dzisiaj bardzo dużą atrakcją turystyczną na Szlaku Orlich Gniazd. Warto też zwrócić uwagę na jego historię oraz architekturę.
Historia Zamku w Pieskowej Skale
Pierwsza wzmianka na temat zamku pochodzi z roku 1315 w dokumencie, który został wydany przez Władysława Łokietka, a występuje on pod niemiecko brzmiącą nazwą – „Peskenstein”.
Wzmiankę tę trzeba łączyć z odnalezionym na terenie wsi Sułoszowa pozostałościami fortyfikacji, które prawdopodobnie zostały wybudowane przez Henryka Brodatego podczas walki o tron krakowski.
Były to umocnienia, których zadaniem było strzeżenie drogi łączącej Kraków ze Śląskiem.
Podobną funkcję pełnił nowy zamek, który wybudowano na obecnym miejscu za sprawą Kazimierza Wielkiego w pierwszej połowie XIV wieku.
Wtedy to postawiono królewską strażnicę, na którą składała się część górna i dolna.
Jednak zamek górny dzisiaj już nie istnieje, a stał on na niedostępnej skale, która dzisiaj nazywana jest „Dorotką”.
Natomiast zamek dolny znajdował się w miejscu dzisiejszego renesansowego dziedzińca.
Do końca XIV wieku Pieskowa Skała była w posiadaniu królewskim.
W 1377 roku król Ludwik Węgierski podarował Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc, który był podstolim krakowskim – zamek Pieskowa Skała.
Potem Władysław Jagiełło dwa razy potwierdzał tę darowiznę, a potem ostatecznie przekazał go w wieczyste posiadanie synowi Piotra Szafrańca, który również miał na imię Piotr.
Jednak w kolejnych pokoleniach Szafrańcowie roztrwonili cały majątek, a do tego stracili wysoką pozycję na dworze królewskim oraz dobre imię.
Zgodnie z przekazami Długosza trzeci Szafraniec o imieniu Piotr podobno zajmował się na tym zamku alchemią oraz czarną magią.
Z kolei jego młodszy syn Krzysztof jest najsłynniejszym polskim rycerzem rozbójnikiem.
W 1484 roku z polecenia króla Kazimierza Jagiellończyka doszło do pojmania Krzysztofa Szafrańca, a następnie do jego osądzenia oraz ścięcia.
Pomimo tego w XV wieku doszło do kolejnej rozbudowy zamku, a przeważnie jego systemu obronnego.
Następnie w XVI wieku właściciele Pieskowej Skały znowu zaczęli mieć ważne znaczenie na dworze królewskim.
Wtedy to Hieronim Szafraniec cieszył się dużym zaufaniem króla Zygmunta Starego, który mianował go swoim sekretarzem, ale też wydał za niego za mąż swoją córkę Reginę.
Dzięki pieniądzom z posagu panny młodej Hieronim Szafraniec mógł rozpocząć przebudowę rezydencji w Pieskowej Skale.
Niestety nie dokończył on przebudowy zamku, a jego aktualny wygląd zależy głównie od bratanka Hieronima – Stanisława Szafrańca.
Dzięki Stanisławowi Szafrańcowi, który był także wojewodą sandomierskim w Pieskowej Skale, powstała renesansowa rezydencja z arkadowym dziedzińcem oraz loggią widokową.
Kiedy zmarł ostatni z Szafrańców – Jędrzej w 1608 roku – dobra w Pieskowej Skale razem z zamkiem, stały się własnością Macieja Łubnickiego.
W pierwszej ćwierci XVII wieku zamek ten kilka razy zmieniał właścicieli i ostatecznie stał się rezydencją Jana Zebrzydowskiego, który był miecznikiem koronnym.
Kolejnej rozbudowy zamku dokonał jego syn – Michał Zebrzydowski.
Jednak to wszystko nie wystarczyło, ponieważ w 1655 roku zamek ten niestety nie oparł się atakowi wojsk szwedzkich, przez co został zdobyty, zniszczony oraz ograbiony.
Remontem zamku oraz przywróceniem go do dawnej świetności zajęli się jego nowi właściciele.
W połowie XVII wieku Pieskowa Skała przechodzi na własność rodziny Wielopolskich.
Jednak zamek ten przez potomków Jana Wielopolskiego nie był traktowany jako główna rezydencja, gdyż przyjeżdżali tutaj przeważnie na polowaniu.
W drugiej połowie XVIII wieku w zamku tym osiadł się Hieronim Wielopolski i miał tu swój warsztat stolarski.
Zamek, który był trochę zaniedbany i zniszczony przez pożar w 1718 roku, został gruntownie wyremontowany i przebudowany za czasów Hieronima Wielopolskiego.
Następnymi właścicielami była rodzina Mieroszewskich – od roku 1842.
Jan Mieroszewski miał syna Sobiesława, za czasów którego zamek został dwa razy zniszczony.
Jednym z nich był pożar w 1850 roku, poprzez który trzy lata później doszło do zawalenia się najstarszej części rezydencji, a był to kazimierzowski zamek górny na Skale Dorotki.
Nie doszło jeszcze do ukończenia prac, a zamek ten w 1863 roku znowu ucierpiał podczas powstania styczniowego w wyniku ostrzału artylerii carskiej.
W nocy z 3 na 4 marca 1863 roku na zamku rozegrała się bitwa.
Potem Sobiesław Mieroszewski przeprowadził prace remontowe, które nadały Pieskowej Skale modnego neogotyckiego charakteru.
Następnie pod koniec XIX wieku zamek, który był już zaniedbany, został sprzedany przez Mieroszewskich, ale nowi właściciele nie byli go w stanie utrzymać.
Przed całkowitym zniszczeniem Pieskową Skałę uratowała specjalnie utworzona dla niej Spółka Akcyjna, która wykupiła zamek i przeznaczyła go na ekskluzywny pensjonat.
Najważniejsi inicjatorzy tego przedsięwzięcia to Adolf Dygasiński oraz doktor Józef Zawadzki, a akcjonariusze wywodzili się z kilku wpływowych rodzin warszawskich.
Związki zamku z Warszawą, a nie Krakowem wynikały z sytuacji politycznej po okresie wojen napoleońskich, gdyż wtedy Dolina Prądnika razem z Pieskową Skałą weszła w skład Królestwa Kongresowego, a poprzez to stała się popularnym miejscem turystycznym mieszkańców Warszawy oraz całego zaboru rosyjskiego.
Pensjonat na zamku działał w latach 1903 – 1939.
Potem podczas niemieckiej okupacji właściciele udostępnili pomieszczenia hotelowe, które znajdowały się w zamku, na sierociniec.
Po II wojnie światowej zamek w Pieskowej Skale spotkał los, taki jak wiele innych zamków, pałaców oraz dworów.
Najpierw został on przekazany Ministerstwu Rolnictwa, a w roku 1950 przejęło go Ministerstwo Kultury i Sztuki, a wtedy rozpoczęły się gruntowne prace remontowe, które potem kontynuowano.
Architektura zamku w Pieskowej Skale
- Siedemnastowieczne fortyfikacje bastionowe
Zostały one wzniesione przez Michała Zebrzydowskiego zaraz przed najazdem Szwedów w 1655 roku.
Umocnienia te postawiono w tzw. systemie nowowłoskim, gdzie ich najważniejszymi elementami są wieloboczne bastiony połączone z budynkami kurtynowymi.
W budynku kurtynowym znalazła się główna brama wjazdowa, która ma kształt łuku triumfalnego.
Natomiast ponad portalem można znaleźć rekonstrukcję kartusza z herbem Radwan rodziny Zebrzydowskich.
- Budynek oficyny
Do połowy XVIII wieku w tym miejscu znajdowała się północna kurtyna barokowych fortyfikacji.
Kiedy właścicielem był Hieronim Wielopolski, obiekt ten został przebudowany na oficynę, w której znajdowało się mieszkanie burgrabiego oraz pokoje dla gości.
- Ogrody parterowe
Znajdują się w bastionie południowym na miejscu dawnego budynku stajni oraz wozowni, który już dzisiaj nie istnieje.
Jest to kompozycja ogrodowa, która nawiązuje do XVI-wiecznych założeń.
Powstała ona w latach 50. według projektu profesora Gerarda Ciołka.
- Baszta gotycka
To jedna z dwóch XV-wiecznych baszt, których zadaniem była ochrona zamku od strony wschodniej.
Były one przystosowane dla potrzeb wczesnej artylerii, w której otwory strzelnicze rozmieszczono na dziesięciu poziomach.
- Loggia widokowa
Na polecenie Stanisława Szafrańca w drugiej połowie XVI wieku od strony wschodniej została dobudowana loggia, z której do dzisiaj można podziwiać piękne widoki na dolinę z rzeką oraz skałą Maczugi Herkulesa.
W XVIII loggię zamurowano, a podczas odbudowy zamku po zniszczeniach w wyniku Powstania Styczniowego cały ryzalit został przekształcony w wieżę.
Podczas remontowania zamku po wojnie tej części został przywrócony renesansowy charakter.
- Dziedziniec arkadowy
Jest to renesansowy dziedziniec, który powstawał w XVI wieku w kilku fazach.
Arkady filarowe nadały architekturze dziedzińca taki północnowłoski charakter.
Na uwagę zasługują duże nieregularności w skrzydle północnym, które charakteryzują się odmiennymi proporcjami filarów, różną szerokością arkad, a także zaburzeniami rytmu.
Szczególnie duży poziom artystyczny przedstawia dekoracja rzeźbiarska.
Zróżnicowane są również maszkarony, które znajdują się pomiędzy arkadami – przedstawione w sposób naturalistyczny, praktycznie karykaturalny.
Z kolei kartusze zawierają herb Starykoń (Szafrańców), a także herb Rawicz (Anny Dębińskiej, żony Stanisława Szafrańca).
W południowo-zachodnim narożniku dziedzińca warto również zwrócić uwagę na mechanizm studni, która została wykuta w skale i ma 45 metrów głębokości.
- Skała Dorotki
Skała Dorotki jest najwyższą częścią wzgórza zamkowego i tutaj do połowy XIX wieku znajdowała się najstarsza część, czyli zamek górny.
Na ten zamek składała się wysoka wieża, która była kwadratowa u podstawy i ośmioboczna u góry i do tego były tu dwa małe budynki.
Właśnie z tą częścią zamku związane jest pewna legenda o Dorotce, która była niewierną żoną jednego z Szafrańców.
Zgodnie z legendą okrutny mąż kazał ją zamurować żywcem w piwnicy pod wieżą i do dzisiaj Dorotka ta ma się ukazywać jako Biała Dama z Pieskowej Skały.
- Kaplica św. Michała
Kaplica została wybudowana przez Michała Zebrzydowskiego w roku 1655 zaraz przed najazdem Szwedów.
Jest to kaplica, która nawiązuje do architektury berecciowskiej kaplicy bp. Tomasza w katedrze na Wawelu.
- Skrzydła zachodnie oraz wschodnie
Są to główne skrzydła zamkowe, które zostały wybudowane pod koniec XVI wieku i tutaj do ich budowy zostały częściowo wykorzystane mury średniowiecznego zamku dolnego.
- Ściana północna
Jest to ściana parawanowa, która oddziela już nieistniejący zamek górny od zamku dolnego.
- Skrzydło północno-wschodnie
To z kolei część średniowiecznego zamku dolnego, która została przebudowana w XVI wieku.
- Budynek bramy
Ten budynek powstawał w kilku fazach w XVI wieku na miejscu średniowiecznej baszty bramnej, a pozostałością tej gotyckiej, kolistej budowli jest sień wjazdowa, w której znajduje się piec chlebowy.
⇒ Czytaj także: ZAMEK W BARANOWIE SANDOMIERSKIM – INTERESUJĄCA HISTORIA „MAŁEGO WAWELU”
♦ Chcesz wciąż poznawać więcej tajemnic świata? ⇒ KLIK
