Rośliny biblijne, które pojawiają się na kartach Starego i Nowego Testamentu, wbrew pozorom nie miały w tamtym czasie wiele wspólnego z ich właściwościami leczniczymi, odżywczymi, czy dekoracyjnymi. Wspominano o nich w Biblii raczej w kontekście symbolicznym, odnoszącym się bezpośrednio do treści teologicznych i moralnych. Poniżej przedstawiamy zidentyfikowane gatunki biblijnych roślin oraz odkrywamy ich symbolikę.
Rośliny rodu Izraela
Współcześnie mówi się, że dokładne analizy Biblii pozwoliły wyodrębnić nazwy ponad 120 roślin,
z czego większość, bo aż 100 wymieniono w Starym Testamencie.
W większości są to pojedyncze gatunki, np. kminek, oliwka lub określenia zbiorowej, np. kwiaty lub ciernie.
Pewne jest, że aktualna nomenklatura botaniczna w niektórych przypadkach może odbiegać od nazewnictwa w tekstach biblijnych, ponieważ w czasach, w których powstawały, nie było mowy
o usystematyzowanych nazwach i klasyfikacji roślin.
Wśród roślin biblijnych wyodrębnia się zboża, owoce, krzewy, drzewa oraz zioła, które do dziś stanowią element bogactwa, ale i codzienności mieszkańców Ziemi Świętej, a których wspomniano już w Księdze Rodzaju, a dokładnie w opisie stworzenia świata:
„Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe, rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona” (Rdz 1:11–12)
oraz na kartach Księgi Powtórzonego Prawa:
„Albowiem twój Bóg, Jahwe, wprowadził cię do ziemi pięknej, ziemi obfitującej w potoki, źródła
i strumienie, które tryskają w dolinie oraz na górze – do ziemi pszenicy, jęczmienia, winorośli, drzewa figowego i granatowego – do ziemi oliwek, oliwy i miodu” (Pwt 8:7–8).
Ponad połowa wymienionych tam roślin to powszechne dziś panacea na wiele dolegliwości. Jednak w Biblii ich nazw użyto w innych kontekstach, w ujęciu symbolicznym, często tłumaczącym wymiar tekstu.
Rośliny biblijne Starego i Nowego Testamentu
Stary Testament to obfitość różnych gatunków roślin biblijnych. Ich nazwy pojawiają się w przeszło czterdziestu biblijnych tekstach, począwszy od Księgi Rodzaju z Pięcioksięgu,
a skończywszy na Drugiej Księdze Machabejskiej.
W ewangeliach Nowego Testamentu i w Apokalipsie św. Jana jest ich stosunkowo niewiele, z czego znaczna część powtarza się z tymi wymienionymi w Starym Testamencie.
Wśród biblijnych roślin znajdują się m.in.:
- Akacja – drzewo wykorzystane do zbudowania i wyposażenia Arki Noego oraz ołtarza
w świątyni Salomona.
- Aloes – używano go jako perfum lub do namaszczania zmarłych. Stanowił symbol pokuty, czci i pokory.
- Bawełna indyjska – wykorzystywana do robienia cennych tkanin, którymi następnie wykładano wnętrza pałaców w Suzie.
- Balsamowiec mirra – był towarem handlowym. Pomimo że był symbolem cierpienia, ceniono go za właściwość łagodzenia bólu.
- Bób – był rośliną uprawną, z której robiono chleb.
- Bukszpan zwyczajny – symbolizował nadejście Mesjasza, czasów obiecanych ludziom przez Boga.
- Cebula – wędrujący do Ziemi Obiecanej Izraelici wspominają o niej na pustyni, jako o symbolu dostatku w Egipcie (podobnie wspominany jest czosnek).
- Cedr libański – często wspominany w opisie wznoszonej przez Salomona świątyni. Był symbolem wieczności, okazałości, siły i sprawiedliwego człowieka
- Cynamonowiec cejloński – wytwarzano z niego olejek, który służył do świętego namaszczania, skrapiania łóżek oraz obrzędów religijnych.
- Cyprys wiecznie zielony – używany podczas wznoszenia świątyni Salomona. Symbolizował mądrość.
- Czystek – to roślina biblijna, która stanowiła towar handlowy oraz jeden z darów od synów Jakuba.
- Daktylowiec właściwy – liście palmy daktylowej były „dywanem” dla Jezusa podczas jego ostatniego wjazdu do Jerozolimy.
- Dąb taborski – dąb Abrahama, symbol męstwa i siły.
- Drzewo sandałowe – używane przede wszystkim jako kadzidło, ale wykorzystywane także jako materiał do budowy schodów w świątyni jerozolimskiej oraz instrumentów muzycznych.
- Fasola zwyczajna – roślina uprawna, pokarm Dawida.
- Figowiec pospolity – jego liście były pierwszym odzieniem Adama i Ewy, które symbolizuje grzech pierworodny. Z kolei owoce są symbolem dobrych uczynków, które potrafi czynić tylko dobry człowiek – tak jak tylko dobre drzewo może wydać dobre owoce.
- Głogi – rośliny kolczaste, bezużyteczne. Zakłada się, że z ich gałązek stworzono koronę cierniową.
- Granat właściwy – symbolizował płodność, obfitość i błogosławieństwo. Owoce granatu wykorzystywano do ozdabiania wnętrz świątyń lub wyszywano je na szatach arcykapłana.
Z kolei skórkę i korę wykorzystywano jako barwnik do tkanin. Gajem owocu grantu nazywano oblubienice.
- Heban – niezwykle cenne drzewo stanowiące środek płatniczy.
- Henna (lawsonia bezbronna) – metafora oblubieńca, używano jej do barwienia włosów na czerwono.
- Hyzop – intensywnie pachnące olejkami zioła, których używano w obrzędach rytualnych. Były symbolem pokory i oczyszczenia.
- Jabłoń – to roślina biblijna, która w Raju symbolizuje drzewo złych i dobrych wiadomości.
- Jęczmień – podstawowa wyżywienia Izraelitów. W Ziemi Świętej ceniono go o wiele bardziej niż pszenicę.
- Kapary – wykorzystywane do pobudzania apetytu.
- Kąkol – chwast, który symbolizuje ludzkie grzechy i zatruwa życie.
- Kmin rzymski i koper ogrodowy – wspomniany przez Jezusa podczas ganienia faryzeuszy za obłudę. Symbolizują rolniczą mądrość.
- Kolendra siewna – jej owoce przypominają biblijną mannę z nieba.
- Len zwyczajny – wykorzystywany do wykonania lnianych szat religijnych oraz płótna na całun Chrystusa.
- Lilie – zdobiły świątynię, były symbolem niewinności, czystości i Bożej szczodrobliwości.
- Mandragora lekarska – symbolizowała płodność i potomstwo Adama.
- Migdałowiec pospolity – nazywane drzewem czuwającym, drzewem Boga dbającym nieustannie o swój lud, gdyż zakwita najwcześniej ze wszystkich izraelskich drzew. To z niego wykonana była kwitnąca i owocująca laska Aarona.
- Mirra – wonna żywica z drzew i krzewów z rodzaju balsamowców. Używana do namaszczeń
i balsamowania zwłok, a także jako środek łagodzący ból.
- Mirt zwyczajny – symbolizował pokój i jedność Boga ze stworzeniem.
- Nard (Nardostachys jatamansi) – roślina, której olejki wykorzystywano do namaszczania (np. do namaszczania głowy i nóg Jezusa).
- Ogórek – kolejny symbol egipskiego dostatku i tęsknoty wędrujących do Ziemi Obiecanej Izraelitów.
- Oliwka europejska – jest głównym drzewem w biblijnych tekstach. W ogrodzie oliwnym przebywał sam Jezus, a gałązki tego drzewa są symbolem pokoju, nadziei i przymierza.
- Osty – symbolizowały cierpienie i trudy życia.
- Papirus – to na nim spisywano ważne dokumenty. Był symbolem radości i młodości.
- Piołun – symbol gorzkich przeżyć, smutku, niesprawiedliwości i bezprawia.
- Pokrzywa – symbolizowała Boską karę i zarastała wcześniej zagospodarowane, ale później zaniedbane miejsca.
- Pszenica – drugie obok jęczmienia ważne zboże biblijne, z którego wypiekano chleb, składano w ofierze i płacono w formie daniny.
- Róża – symbolizowała nie tylko miłość, ale i mądrość oraz śmierć.
- Ruta – stanowiła przykład faryzeuszowskiego zakłamania i niesprawiedliwości.
- Soczewica jadalna – ceniona jako roślina uprawna. W ujęciu metaforycznym miska soczewicy jest oznaką czegoś bezwartościowego, za co jest się w stanie wiele oddać.
- Terebint – „wielkie drzewo”, często mylone w Biblii z dębem. Symbolizuje siłę i stanowczość.
- Trzcina – we wszystkich Ewangeliach wspominana jako narzędzie do zadawania razów, do poniżenia godności drugiego człowieka.
- Wiąz – drzewo, które ozdabiało miejsca kultu.
- Wierzba – symbol czystości, radości, świętowania.
- Winorośl właściwa – ważna roślina, często wymieniana w biblijnych tekstach. Z jej owoców wytwarzano wino i rodzynki. Stanowiła obraz ludu wybranego (winnica Pańska) i częsty element w przypowieściach Jezusa.
Ciekawostka – niektóre ogrody botaniczne, np. Ogród Botaniczny UMCS w Lublinie oferują możliwość podziwiania na swych terenach zielonych miejsc z kolekcją roślin biblijnych.
W ten oto sposób można w jednym miejscu odnaleźć tchnienie Ziemi Świętej i naocznie poobserwować ważne roślinne symbole z kart Pisma Świętego.
