Minaret w Dżam to pochodząca z XII wieku wieża, znajdująca się w górskiej prowincji Ghor w Afganistanie, u zbiegu rzek Hari Rud i Dżam Rud. Jest jedynym ocalałym pomnikiem XII-wiecznego Imperium Gurydów, ostatniego wielkiego imperium rdzennego Afganistanu, znanego wówczas jako „zagubione miasto w turkusowych górach”. Pozostaje trwałą spuścizną tego okresu, wpisaną w 2002 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Kunsztowna wieża
Zbudowany ok. 1194 r. Minaret w Dżam jest jedynym ocalałym pomnikiem XII-wiecznego Imperium Gurydów.
Ma 65 metrów wysokości i jest drugim najwyższy minaretem starożytny na świecie, zaraz po Kutb Minar w Delhi.
Składa się z czterech zwężających się ku górze cylindrycznych walców ułożonych jeden na drugim pod kątem 3,47 stopni, wychodzących z ośmiokątnej podstawy i zbudowanych z opalanej cegły związanej zaprawą wapienną.
Zewnętrzna część Minaretu w Dżam w całości pokryta jest geometrycznymi dekoracjami, reliefami oraz wzbogaconą o płytki z turkusowymi napisami w skrypcie kufic, którego do XI wieku używano do kopiowania Koranu.
Na szczyt Minaretu w Dżam można się wspiąć po krętych schodach w kształcie podwójnej spirali.
Pierwsza część schodów oddzielona jest od reszty balkonem, z którego można podziwiać piękne widoki na rzeki i pobliski krajobraz.
Druga część schodów zwieńczona jest latarnią.
Minaret w Dżam i Góra Turkusowa
Uważa się, że Minaret w Dżam postawiono w centrum miasta Firuzkuh, starożytnej, letniej stolicy Imperium Gurydów.
Nazywano je także Górą Turkusową i w owych czasach stanowiło prężnie rozwinięte centrum handlowe.
Niektóre ruiny miasta takie jak mury, tunele i skały z napisami hebrajskimi nadal istnieją.
Wieżę zbudowano ponoć na cześć zwycięstwa sułtana Muizz ad-Din odniesionego w bitwie pod Delhi w 1192 roku lub dla upamiętnienia sukcesu jego brata, sułtana Ghiyath ad-Din pod Ghazna
w 1173 roku.
Po zburzeniu miasta Firuzkuh minaret odszedł w zapomnienie.
Po raz drugi odkryła go w 1886 roku grupa afgańskiej komisji graniczne, jednak ponownie został zapomniany i ostatecznie znów odkryty dla świata w 1957 roku przez francuskiego archeologa.
Brytyjski pisarz na tropie artefaktów
W 2002 roku jeden z brytyjskich pisarzy Rory Stewart, który przemierzał rozległe tereny Afganistanu, odwiedził również Dżam i znajdujący się tam minaret.
Wielkie zdziwienie pisarza wzbudził fakt, że obiekt ten pomimo wpisania go na listę UNESCO, był zupełnie niezabezpieczony, a część artefaktów z niego wywiezionych trafiło na londyński rynek sztuki jako perskie przedmioty.
Rory Stewart próbował nawet przekonać afgańskich urzędników, aby wysłali na miejsce archeologów, którzy zabezpieczą to, co zostało jeszcze nierozgrabione.
W odpowiedzi na swe prośby usłyszał jednak, że Minaret w Dżam jest zlokalizowany w samym środku jednej z najniebezpieczniejszych stref dzisiejszego świata, pełnej zagrożeń, lokalnych bandytów i porywaczy, dlatego też nie można wysłać tam grupy uczonych.
Odkrycia archeologiczne
Dopiero kilka lat po interwencji brytyjskiego pisarza okolicę Minaretu w Dżam odwiedzili archeolodzy, którzy przeprowadzili tam swoje badania.
Wykorzystując miejsca rozgrabione i pozostawiane przez złodziei i łupieżców różnych artefaktów, archeolodzy odnaleźli niewielką liczbę kawałków ceramiki.
Zachowały się również pozostałości około 30 różnych roślin i setki fragmentów kości zwierząt.
Ich analiza sugeruje, że Minaret w Dżam jest pozostałością po stolicy Firuzkuh i zamieszkujących jej teren mieszkańcach.
Obecność wielu kości owiec i kozłów z oznakami wykonanych na nich rzezi, jak również niewielka liczba kości koni, jeleni, zajęcy, bydła, kurczaków i gazeli – pokazuje, że obywatele tego miasta jedli mięso regularnie.
Godny uwagi jest także brak kości świń, których muzułmanom jeść nie wolno.
Choć region jest suchy, a więc niesprzyjający rolnictwu na dużą skalę, archeolodzy odnaleźli również ziarna zbóż, takich jak jęczmień i pszenica, a także ciecierzyca i soczewica oraz ślady uprawy owoców takich jak jabłka, gruszki, figi, winogrona i pistacje.
Żywność sama mówi niewiele o życiu obywateli Firuzkuh, ale resztki pobliskich struktur dostarczają nieco bardziej kompletny obraz.
Oprócz obszaru bazarowego i twierdzy na wzgórzu z widokiem na Dżam archeolodzy odkryli hebrajskie inskrypcje na dużych kamieniach w pobliżu minaretu.
Uważa się, że kamienie te są pozostałością po żydowskim cmentarzu, co miałoby świadczyć o tym, że wówczas Żydzi i Muzułmanie żyli razem w spokoju.
Jednak ich spokój nie trwał długo.
Pod wodzą Dżyngis-chana z mongolskich równin na tereny Dżam dotarli Mongołowie, którzy zniszczyli wszystko, co spotkali na swojej drodze.
Niektórzy uczeni stawiają hipotezy, że Minaret w Dżam został oszczędzony, ponieważ doceniono jego wartość wykorzystania go jako wieżę strażniczą.
Mieszkańcy miasta albo zostali zabici, albo zmuszeni do jego opuszczenia.
Uczeni do dziś nie wiedzą, czy wygnanie następowało stopniowo, czy było nagłe i wiązało się z samym najazdem Mongołów.
Niektórzy historycy twierdzą, że ostatecznie opuszczone domy i pozostałe budynki zostały zniszczone przez potop.
Badania geologiczne w pewnym stopniu potwierdzają tę tezę, gdyż rzeczywiście tereny wokół minaretu są podatne na trzęsienia ziemi i sporadyczne wylewy pobliskich rzek.
Zagadką wciąż pozostaje to, w jaki sposób Minaret w Dżam przetrwał całą aktywność geologiczną w tym regionie i pomimo braku prac konserwatorskich zachował się w takim stanie, że do dziś można go badać i podziwiać.
Jednak z roku na rok wiele nielegalnych odkryć archeologicznych, erozje, budowy pobliskich dróg, zalania terenów i niewielkie nakłady finansowe przeznaczane na rekonstrukcję zabytku sprawiają, że wkrótce może być za późno na to, aby odkryć jego pozostałe tajemnice.
