Mauzoleum Hadriana, zwane także Zamkiem Świętego Anioła, chociaż dziś jest popularną atrakcją turystyczną Rzymu, w zamierzeniach twórcy miało jednak znacznie bardziej wzniosłe przeznaczenie. Przez wieki burzliwej historii, obiekt ten pełnił wiele funkcji oraz służył wielu właścicielom na drodze do zdobycia i utrzymania władzy. W odnowionych wnętrzach wciąż tli się iskra dawnego przepychu, ściany pamiętają czasy dawnej wielkości. Przyjrzyjmy się bliżej dziejom tej niezwykłej budowli.
Budowlana potęga
Zamek Świętego Anioła, zwany także Mauzoleum Hadriana znajduje się nad prawym brzegiem Tybru.
Wybudowany został na podstawie o wymiarach 85 m x 10 m, wyłożonej sprowadzanym z wyspy Paros, śnieżnobiałym marmurem.
Podstawę ozdobiono bukranionami, wypisano na niej także imiona pochowanych.
Obiekt o średnicy 64 m zwieńczono kopułą, według etruskich wzorców pokrytą żywymi roślinami.
Początkowo na szczycie budowli znajdował się pomnik cesarza Hadriana prowadzącego rydwan, co nawiązywać miało do jeździeckiej pasji imperatora (który oddzielny grobowiec wybudował dla ulubionego konia).
Do dziś przetrwała jedynie głowa posągu, znajdująca się obecnie w Watykanie.
W 1536 roku miejsce zniszczonej rzeźby zajął wykonany z brązu pomnik Archanioła Michała, stworzony przez Raffaello da Montelupo, zastąpiony w 1753 r. innym pomnikiem dłuta Petera Antona von Verschaffelt.
Wraz z mauzoleum, wzniesiony został Most Świętego Anioła, mierzący 135 m.
Obecnie znajdują się na nim posągi świętych Piotra i Pawła autorstwa Raffaello da Montelupo oraz wizerunki dziesięciu aniołów wykonane według pomysłu Berniniego.
Grobowiec godny cesarza
Historię Zamku Świętego Anioła rozpoczyna decyzja rzymskiego imperatora Hadriana o jego budowie, podjęta w latach 130 n.e.
Starzejący się cesarz pragnął zostawić po sobie ślad, symbol władzy i potęgi, wzbudzający podziw dla władcy wśród przyszłych pokoleń.
Inspiracją do wzniesienia budowli była prawdopodobnie nekropolia w Tebach oraz stojące już na Polu Marsowym Mauzoleum Oktawiana Augusta.
Nowy obiekt miał być jednak czymś więcej, dziełem wyjątkowym i ambitnym.
Nie było to pierwsze tego typu przedsięwzięcie Hadriana, wcześniej zlecił on bowiem wzniesienie Świątyni Wenus i Romy na Forum Romanum, jednej z największych budowli sakralnych w Rzymie.
Budowa mauzoleum została zakończona w 139 r., po śmierci Hadriana, w czasach panowania Antoniusa Pobożnego.
Oprócz pomysłodawcy pochowani zostali tam także jego żona Sabina, Antonius Pobożny, Faustyna Starsza, Lucjusz Aeliusz, Lucjusz Werus, Marek Aureliusz, Septymiusz Sewer, Julia Domna, Geta i Karakalla.
W czasie panowania cesarza Aureliana, Mauzoleum Hadriana przybrało funkcję obronną, stało się bowiem bastionem nowo powstałych murów.
Mury te, mimo dodatkowych umocnień imperatora Flawiusza Honoriusza, nie zdołały obronić Rzymu przed najazdem Wizygotów w roku 410.
Miasto, w tym także omawiana budowla, zostało splądrowane przez germańskich żołnierzy.
Zniszczeniu uległy wszystkie urny, ocalał jedynie fragment jednej z nich, wykorzystany jako część grobu cesarza Ottona II, ostatecznie zaś zamieniony w renesansową dekorację.
Cuda i intrygi
Swą współczesną nazwę Zamek Świętego Anioła uzyskał w 590 roku.
Gdy Rzym trawiła epidemia dżumy, papież Grzegorz I Wielki zdecydował się obejść miasto wraz z procesją pokutną.
Nad Mauzoleum Hadriana modlącym miał ukazać się Archanioł Michał, chowający miecz – symbol gniewu bożego, do pochwy.
Niedługo później zaraza ustąpiła, a na szczycie budynku utworzono kaplicę Świętego Anioła w Niebie, która upamiętnia cudowne wydarzenie.
W średniowieczu Zamek Świętego Anioła, niosący za sobą wpływy polityczne i uważany za symbol prestiżu, stawał się własnością kolejnych, rywalizujących ze sobą arystokratycznych rodzin, wykorzystujących go zwykle jako rezydencję, twierdzę oraz więzienie.
Do właścicieli antycznego mauzoleum należały m.in. rody Crescenzi, Teofilatto, Pierleone i Orsini. Z ostatniego wywodził się Giovanni Gaetano Orsini, późniejszy papież Mikołaj III.
Dzięki niemu Mauzoleum Hadriana na wiele wieków związało się ze stolicą apostolską.
Symbol władzy papieskiej
W 1277 roku, tym samym, w którym został wybrany, Mikołaj III zarządził budowę długiego na 800 metrów powietrznego tunelu Passetto di Borgo, łączącego omawianą budowlę z Pałacem Watykańskim.
Korytarz dwukrotnie posłużył jako droga ucieczki – w 1494 roku dzięki niemu Aleksander VI uratował się przed najazdem Karola VIII Walezjusza, zaś w 1572 roku Klemens VII wykorzystał go podczas Sacco di Roma.
Warto wspomnieć także o znajdującej się w Passetto najstarszej windzie świata, stworzonej w roku 1513 dla papieża Leona X.
Przejście istnieje do dzisiaj i jest okazjonalnie udostępniane turystom.
Mauzoleum Hadriana spełniało wiele funkcji.
Papież Juliusz II podzielił je na dwie części – w górnej mieściły się pokoje mieszkalne, skarbiec oraz archiwum, w dolnej zaś więzienie i pomieszczenia gospodarcze.
Przez zamkowe lochy przewijało się wielu więźniów, najczęściej politycznych, wśród nich jednostki wybitne takie jak filozof Giordano Bruno, lekarz i okultysta Alessandro di Cagliostro, a nawet papież Jan X, umieszczony tam przez swoją kochankę Marozję i jej męża.
Jedynym człowiekiem, któremu udało się uciec z omawianego więzienia był Cellini Benvenuto, rzeźbiarz, pisarz oraz strażnik papieskiego skarbca, skazany za kradzież.
Wkrótce jednak został ponownie pojmany i osadzony.
Mauzoleum Hadriana – czasy współczesne
Po utworzeniu Królestwa Włoch w 1870 roku więzienie zostało zamknięte, budynek zaś poddano renowacji.
Od 1906 r. Zamek Świętego Anioła pełni funkcję muzeum.
Zwiedzający mogą podziwiać dawne pomieszczenia mieszkalne wraz ze znajdującymi się w nich freskami oraz ekspozycję poświęconą papieskiej armii.
Docenianym przez turystów walorem dawnego Mauzoleum Hadriana jest widok na panoramę Rzymu, którą można oglądać z wielu perspektyw.
⇒ Czytaj także: TERAKOTOWA ARMIA – ŻOŁNIERZE PIERWSZEGO CESARZA CHIN
