Nok była najbardziej zaawansowaną, tajemniczą i fascynującą starożytną cywilizacją Afryki. Po raz pierwszy jej ślady odkryto w 1928 roku podczas prac kopalnianych na terenie dzisiejszej Nigerii. Stopień wiedzy i zaawansowania technologicznego tej cywilizacji zmienia nasze przekonania o prymitywności tamtejszych kultur.
Fascynująca cywilizacja Afryki
W 1928 roku robotnicy pracujący przy odkrywce cyny w południowej części stanu Kaduna w środkowej Nigerii, natrafili na terakotowe rzeźby.
Rozpoczęto rozległe prace archeologiczne, które pozwoliły ustalić, że znalezione wytwory były dziełem pierwszego, prawdziwie zaawansowanego ludu Afryki Zachodniej.
Cywilizacja Nok (nazwa pochodzi od współczesnej nazwy wsi, obok której dokonano pierwszego odkrycia terakotowych figurek) istniała od co najmniej 500 roku p.n.e. do około 200 roku n.e.
Lud Nok były niezwykle rozwiniętym społeczeństwem.
Cywilizacja mogła pochwalić się jednym z najbardziej złożonych systemów sądownictwa w tamtych czasach i najwcześniejszymi produkcją naturalnej wielkości rzeźb z terakoty w Afryce Zachodniej.
Na miejscu wykopalisk archeolodzy znaleźli także kamienne i żelazne narzędzia, groty, włócznie, bransolety i małe noże.
Terakotowe posągi
Dziś terminem Nok określa się zarówno społeczność, jak i jej kulturę, której najbardziej enigmatycznym i intrygującym aspektem były posągi z terakoty.
Najstarsze z nich pochodzą z 500 roku p.n.e.
Terakotowe rzeźby wydrążone w środku i wypalone w paleniskach są niezwykłe.
Często przedstawiają postaci ludzkie, zwierzęce lub naturalnych rozmiarów wydłużone głowy z charakterystycznymi skośnymi oczami, cienkimi i łukowatymi brwiami, pełnymi i owalnymi ustami oraz wydrążonymi w nich otworami.
Wszystkie figury mają fantazyjne fryzury i biżuterię.
Są przedstawiane w pozycji stojącej, siedzącej lub klęczącej.
Wyglądem przypominają istoty pozaziemskie, chociaż prawdopodobnie część z nich jest odzwierciedleniem osób cierpiących na różne dolegliwości, jak np. paraliż twarzy.
Niewiele wiadomo o przeznaczeniu i celach wykonania tych osobliwych rzeźb.
Niektóre teorie sugerują, że posągi z terakoty były używane jako amulety lub służyły do odprawiania różnych rytuałów, np. zapobiegających nieurodzajowi i chorobom.
Z kolei inne wytłumaczenie sugeruje, że reprezentują one osoby o wysokim statusie społecznym, które były wielbione przez ludzi niższej hierarchii w cywilizacji Nok.
Nok i sądownictwo
Terakotowe rzeźby nie są jednak jedynym dowodem na zaawansowanie cywilizacji Nok.
Otóż w trakcie badań ustalono, że lud Nok miał wysoce rozwinięty system administracji, gwarantujących im zachowanie porządku i przestrzeganie prawa.
Wiadomo, że ich system sądowniczy poprzedza znany współcześnie system sądownictwa na zachodzie.
Cywilizacja Nok utworzyła sądy do orzekania w różnych sprawach.
Kwestie rodzinne i fałszywe zarzuty rozstrzygał sąd cywilny, natomiast w sprawach karnych dotyczących, np. kradzieży lub morderstwa orzekał sąd karny.
Przedstawiciele cywilizacji Nok wierzyli, że każde przestępstwo przyciąga klątwę, która może zniszczy całą rodzinę, dlatego przyznanie się do winy i poniesienie konsekwencji było sprawą kluczową.
Podejrzanego stawiano przed otwartym sądem na dziedzińcu, gdzie stojąc pomiędzy dwoma monolitami, twarzą w kierunku słońca przysięgał przed najwyższym bogiem zwanym Nom, mówienie prawdy.
W sprawach ciężkich wyrok zapadał w sądzie najwyższym, mieszczącym się za zamkniętymi drzwiami sanktuarium.
Tam kapłani i główni przedstawiciele plemienia rozstrzygali o winie podejrzanego i orzekali o karze.
Najczęściej skazany wyrokiem sądu musiał złożyć bogom ofiarę z kozy lub kura i przynieść wino dla głównego kapłana.
Po zakończeniu sprawy w mieście odbywało się wielkie święto, w którym lud Nok dziękował bogom za ich łaski i pomyślne rozwiązanie problemu.
Cywilizacja Nok z niewiadomych powodów nagle zniknęła ok. 200 roku p.n.e.
Niektórzy sugerują, że mogło mieć to związek z nadmierną eksploatacją zasobów naturalnych lub zmianą klimatu, pandemią, inwazją, epidemią lub głodem.
Niemniej jednak, chociaż przedstawiciele Nok zniknęli w tajemniczych okolicznościach, to zostawili po sobie cenne pamiątki, które zmieniają naszą wiedzę o zaawansowaniu afrykańskich cywilizacji.