Księga Umarłych.W starożytnym Egipcie ludzie wierzyli, że dusza po śmierci potrzebuje pomocy, aby dostać się do raju. W tym celu powstawały tzw. Księgi Umarłych. Były one rodzajem ewolucyjnej kontynuacji, testów znanych z wcześniejszych dziejów — Tekstów Sarkofagów oraz Tekstów Piramid. W starych egipskich księgach znajduje się niemal dwieście rozdziałów, w których występują rysunki oraz pieśni i teksty, ich zadaniem jest pomoc zmarłemu w pokonaniu drogi między światem doczesnym a rajem.
W ówczesnym państwie był to zdecydowanie najpopularniejszy rodzaj książki, w którego posiadanie mógł wejść każdy, kto był w stanie zapłacić pisarzowi za jej przepisanie.
Handlowano również księgami, które miały odpowiednio pozostawione miejsce na wpisanie imienia zmarłego, co sprawiało, że można ją było przypisać do dowolnej osoby.
Księgi Umarłych swój początek mają za XVIII dynastii — był to przełom XVI oraz XV w.p.n.e.
W czasie gdy powstały, charakterystyczne było, iż znajdował się w nich przede wszystkim tekst.
Sukcesywnie jednak rosła ilość ilustracji, czego konsekwencją było, że za panowania XXI dynastii poza wersją Księgi Umarłych z samym tekstem oraz mieszaną pojawiła się również taka składająca się niemal z samych winiet.
W czasach XXI dynastii w Egipcie panowała nie najlepsza sytuacja ekonomiczna.
Właśnie w ten sposób tłumaczony jest fakt, iż w tym okresie sarkofagi zmarłych ozdabiano ilustracjami oraz tekstami pochodzącymi z Księgi Umarłych, a nie jak do tej pory niezależnymi dekoracjami.
Zmarłego umieszczano, w bogato zdobionym sarkofagu, w których układano dodatkowo dwie rolki papirusu, z których jedna była Księgą Umarłych, druga zaś naśladowała królewski tekst Księgi Amduat.
Dla oszczędności zdobiono wówczas sarkofagi i umieszczano w nich papirusy, a nie jak do tej pory ściany grobowca.
Kolejna zmiana w tej dziedzinie nastąpiła za panowania XXV oraz XXVI dynastii.
Wówczas w Tebach oraz Memfis powstawały niezwykle bogate grobowce dostojników, w których znajdowały się malowidła, reliefy oraz inskrypcje pochodzące ze wszystkich dotychczasowych dzieł zaliczanych do literatury religijnej — rozpoczynając od Tekstów Piramid i kończąc na Księdze Umarłych.
Księga Umarłych a handel
Z uwagi na fakt, iż znaleziono dużą ilość ksiąg, w których było specjalnie pozostawione miejsce na wpisanie imienia zmarłego, podejrzewa się, że już na terytorium starożytnego Egiptu funkcjonował handel księgarski.
Co znajdowało się w treści Księgi
We wnętrzu każdej Księgi Umarłych znajdujemy modlitwy, święte teksty, jak również bardzo dużą ilość dopasowanych ilustracji. Z punktu widzenia wiary starożytnych Egipcjan była ona rodzajem drogowskazu, przewodnika po królestwie cieni.
Była więc obszernym źródłem wiedzy o demonach oraz bogach.
Znajdujemy tu odpowiednio dobrane fragmenty traktatów teologicznych, które rozpatrują takie elementy jak istota bóstw, opisują ich kształty i formy, dość powszechnie w ilustracjach, jak również podają imiona – zgodnie z wierzeniami, aby obłaskawić lub pokonać demona niezbędna była znajomość jego imienia.
Zaświaty były miejscem pełnym niebezpieczeństw, pułapek, które należy odpowiednio ominąć lub pokonać, aby dotrzeć do raju (Pola Jaru).
W Księdze Umarłych znajdował się dokładny opis całej tej drogi, jak również rozmaite sposoby i wskazówki, które umożliwiały uniknięcie niebezpieczeństw.
Kolejny element Księgi Umarłych to zaklęcia.
Je również podzielono na odpowiednie rozdziały, zgodnie z funkcją, jaką pełniły.
W jednej z grup zaklęć znajdujemy takie, których zadaniem było zagwarantowanie bezpiecznego i szczęśliwego przebycia drogi przez zaświaty do raju.
Inne miały umożliwić połączenie czy też zjednoczenie z Wielkim Bogiem, w każdej z jego form.
Przy następnych zaklęciach znajdujemy ilustracje przedstawiające amulety ochronne, które zmarły nosił za życia, po jego śmierci umieszczane były one razem z nim w grobie, aby mogły w dalszym ciągu spełniać swoją funkcję.
W zakończeniu niektórych rozdziałów z zaklęciami znajdujemy specjalne rubryki, które stanowiły instrukcje właściwego wypowiadania zaklęć.
Księga umarłych pełniła funkcję przewodnika i mapy.
Umieszczano w niej bowiem również bardzo dokładne szczegóły topograficzne zaświatów.
Posiadanie takich informacji po śmierci, w czasie wędrówki po zaświatach miało pomóc zmarłemu trafić do celu i nie zabłądzić.
Nazwa i jej pochodzenie
Starożytni Egipcjanie nazywali ten zbiór teksów oraz ilustracji „Księgą Wyjścia w Ciągu Dnia”.
Tak więc nazwa „Księga Umarłych”, jaką posługujemy się w odniesieniu do niej dzisiaj, nie była współczesna jej twórcom.
Pierwszy raz pojawiła się w 1842 roku za sprawą pochodzącego z Niemiec archeologa Karla Richarda Lepsiusa.
Był on pierwszą osobą, która dokonała publikacji wybranych fragmentów pochodzących z Księgi Umarłych.
Współczesne dzieje Księgi Umarłych
Nie posiadamy szczegółowych informacji odnośnie do pochodzenia większości znanych Ksiąg Umarłych, gdyż do odkrycia przeważającej ilości z nich doszło w I połowie XIX wieku, a znajdywane były przez przypadkowych poszukiwaczy, których w najmniejszym stopniu nie interesowały dokonane znaleziska i ich pochodzenie.
Odkryto ich jednak wiele i na chwilę obecną egzemplarze możemy podziwiać w licznych muzeum w różnych zakątkach świata.
Księga Umarłych a wiara
Starożytni Egipcjanie wierzyli, że aby osiągnąć szczęście po śmierci i dotrzeć do raju konieczne jest pokonanie trudnej i niebezpiecznej drogi poprzez zaświaty, pełne demonów i niebezpieczeństw.
Była to droga, której osoba żyjąca nigdy nie pokonała, wymagająca wiedzy, stworzyli więc zapis, wzbogacony ilustracjami, który pomagał dotrzeć do celu.
W posiadanie Księgi Umarłych mógł wejść każdy, kto zapłacił za jej przepisanie lub nabył od handlarza.
Znajdowało się w niej imię zmarłego i umieszczana była w sarkofagu, aby miał do niej możliwie jak najlepszy dostęp.
Wierzyli, że większość przedmiotów, które używano za życia, będzie niezbędna również po śmierci, dlatego umieszczano je w sarkofagach i grobowcach.
Rodzina zmarłego była zobligowana do skrupulatnego zadbania, aby jego droga po śmierci nie została niczym zmącona i aby został do niej odpowiednio przygotowany i zaopatrzony.
Tak więc to ludzie wciąż żyjący pomagali w pokonaniu trudnej drogi do raju.
