Biblioteka Aleksandryjska uważana jest za jedno z największych osiągnięć ludzkości. Była pierwszym ośrodkiem badawczym i najważniejszym miejscem dla rozwoju intelektualnego w starożytności. Do dziś wielu historyków spiera się o prawdziwe przyczyny jej upadku. W 2002 roku w Aleksandrii udostępniono do zwiedzania nową, odbudowaną bibliotekę, której zadaniem jest świadome łączenie spuścizny przeszłości z dorobkiem przyszłości.
Założenie biblioteki
Poprzedniczka dzisiejszej biblioteki została założona przez pierwszych z rodu Ptolemeuszów.
Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 p.n.e. władzę w Egipcie objął Ptolemeusz I Soter, wielki historyk i strategiczny pomocnik swojego poprzednika.
Chcąc stworzyć w Aleksandrii miejsce naukowego „kultu”, ośrodek wiedzy słynny na cały świat, za namową Demetriusza z Faleronu, wydał rozkaz wybudowania biblioteki obok istniejącego już Musejonu (Świątyni Muz, nazwa Muzeum Aleksandryjskiego) – najważniejszego starożytnego instytutu naukowego.
Ostatecznie, za głównego założyciela i propagatora rozwoju Biblioteki Aleksandryjskiej z początku III w. p.n.e. uważa się Ptolemeusza II Filadelfosa (syna Ptolemeusza I).
Potęga miejsca
Ród Ptolemeuszów hojnie wspierał i datował Musejon oraz bibliotekę, które szybko stały się najważniejszymi ośrodkami nauki i techniki w helleńskim świecie.
Dokładna lokalizacja rozmieszczenia budynków nie jest znana, jednak przypuszcza się, że znajdowały się one w północno-wschodniej części miasta, w dzielnicy pałacowej.
Według historyków Musejon składał się z kilku laboratoriów, z których każde było przeznaczone do innej dziedziny nauki, sal wykładowych, obserwatorium astronomicznego, sali do anatomii, biblioteki, świątyni, dormitorium, jadalni, kolumnad będących miejscem dyskusji oraz małego zoo i ogrodu botanicznego.
Dla studentów i wielkich uczonych przybywających do Aleksandrii i pragnących rozwijać się intelektualnie przygotowane były pokoje ufundowane przez królewską rodzinę.
Według licznych przekazów wynika, że Ptolemeusz II, zawsze pragnął stworzyć miejsce otwarte dla ludzi, bogate w liczne festiwale, spotkania i panele dyskusyjne. Dlatego też prawdopodobnie takie rozumowanie przyczyniło się do stworzenia w sumie dwóch bibliotek.
Główna biblioteka tzw. Brucheion (nazwa pochodzi od greckiej części miasta) była miejscem, do którego dostęp mieli tylko nieliczni, największe osobistości świata nauki.
Dla wszystkich ludzi, za czasów panowania Ptolemeusza III, otworzono „siostrzaną” bibliotekę publiczną zwaną Serapeum (na cześć świątyni boga Serapisa). Znajdowała się ona w egipskiej części miasta, blisko portu na Rhakotis.
Współczesne Google
Zakłada się, że w swym szczytowym momencie biblioteka Aleksandryjska uzbierała około 700 tysięcy zwojów papirusu, z których każdy był skatalogowany, zindeksowany i umieszczony na odpowiedniej półce.
Twórcą pierwszego katalogu tematycznego w historii był pierwszy naczelny bibliotekarz i zarazem dyrektor Biblioteki Aleksandryjskiej, Zenodot z Efezu.
Następnie prace nad katalogowaniem księgozbioru przejął poeta Kallimach, który stworzył pierwszy, prawdziwy katalog biblioteczny (pinakes), dzieląc całość materiału na 10 działów głównych i katalogując zawartość wewnętrzną według spisu alfabetycznego.
Jakim cudem udało się zgromadzić w bibliotece tyle rękopisów, dzieł, kopii i odpisów? Otóż Ptolemeuszowie postawili sobie za cel stworzenie naukowej potęgi ze zbiorami tak licznymi, jakich świat jeszcze nie widział.
Dlatego też wydali rozkaz, aby każdy statek cumujący w Aleksandrii został przeszukany, wszystkie znajdujące się na nim książki konfiskowano i przewożono do biblioteki, a ich właścicielom oddawano kopie.
Ptolemeusz II nie szczędził także funduszy na rozszerzanie królewskiego księgozbioru, toteż wiele oryginalnych egzemplarzy i ich kopii kupowano na terenie całej Europy i Azji Mniejszej.
Część manuskryptów pozyskano w ramach zastawów pożyczek jak np. rękopisy Sofoklesa, Eurypidesa czy też Ajsycholosa. Niekiedy uciekano się do podstępu, wypożyczając np. z Grecji autentyki do stworzenia idealnych kopii, które następnie odsyłano jako oryginały.
Biblioteka Aleksandryjska – Filologowie i filozofowie
Biblioteka Aleksandryjska skupiała wokół siebie największych mędrców i uczonych tamtejszego okresu, którzy skupiali się na poprawianiu i kopiowaniu prac.
Podzielono ich wówczas na dwie grupy:
- filologów
- filozofów
Pierwsi mieli zajmować się samymi tekstami i gramatyką oraz historiografią i mitografią.
Drudzy zaś skupiali się na szeroko pojętej wtedy filozofii, skupiającej wokół siebie takie nauki jak fizyka, matematyka, astronomia, biologia, medycyna, inżynieria i geografia.
W szeregach biblioteki miejsce znalazło się wielu znanych bohaterów. Wśród nich byli m.in.:
Archimedes, najbardziej niezwykły naukowiec i matematyk starożytności, odkrywca podstawowych praw hydro- i aerostatyki, które określają siłę wyporu (prawo Archimedesa)
Euklides, który opracował tam geometrię euklidesową.
Hipparchos z Nikei – obrońca geocentryzmu i twórca tablicy cięciw.
Eratostenes, który wyznaczył obwód Ziemi i zaproponował wdrożenie roku przestępnego.
Heron z Aleksandrii – wynalazca maszyn do czerpania wody. Wielki astronom i geograf Klaudiusz Ptolemeusz. Wybitny matematyk i astronom Apoloniusz z Pergi.
Claudius Galenus (Galen) – znakomity starożytny lekarz, badacz i pisarz, twórca wielu książek z zakresu anatomii.
Aleksandryjska filozofka i matematyczka Hypatia z Aleksandrii, która zginęła męczeńską śmiercią z rąk chrześcijańskich fanatyków.
Wielkie zniszczenie
Zniszczenie Biblioteki Aleksandryjskiej i jej zasobów można uznać za jedną z największych strat w historii starożytnego świata.
Utrata tak wielkiej, kompletnej kolekcji wielu sławnych dzieł starożytnej literatury od wieków budziła ogromne emocje i była powodem do wielu gorących debat.
Co dokładnie stało się z tymi zasobami i kto był odpowiedzialny za ich zniszczenie?
Za głównego winowajcę zniszczenia biblioteki uważany jest Juliusz Cezar, który walczył o władzę z Pompejuszem. W 47 r. p.n.e. dbając o własne bezpieczeństwo, nakazał ogniem zniszczyć egipską flotę znajdującą się w porcie.
Ogień jednak szybko wymknął się spod kontroli i przeniósł się na tę część miasta, która znajdowała się najbliżej portu. Podczas pożaru został zniszczony magazyn rękopisów i skład z ok. 400 tysiącami papirusowych zwojów.
W 391 roku cesarz Teodozjusz I postanowił zlikwidować pogaństwo i nawrócić Aleksandryjczyków na chrześcijaństwo.
W tym celu współpracował z biskupem Aleksandrii Teofilem. Cesarz nakazał oficjalnie zniszczyć Serapeum i na jej gruzach wybudować kościół chrześcijański.
Zlecił także splądrowanie świątyni oraz spalenie wszystkich znalezionych tam materiałów. Brak jest jednak jednoznacznych dowodów na to, że biskup Teofil wykonał rozkaz i spalił wszystkie zwoje. Przypuszcza się, że mógł je po prostu sprzedać lub oddać do bibliotek klasztornych.
Legenda głosi również, że do ostatecznego zniszczenia Biblioteki Aleksandryjskiej przyczynił się muzułmański władca – Kalif Omar, który po zdobyciu Aleksandrii postanowił, że jej zawartość powinna zostać zniszczona.
Jako powód podał, że stoi ona w sprzeczności z zasadami prawa islamskiego i jest zupełnie niepotrzebna całemu narodowi.
Podaje się również, że papirusowe zwoje mogły zostać zniszczone przez gryzonie lub ulec naturalnym zniszczeniom spowodowanym złym przechowywaniem. Papirus nie lubi wilgoci i słonej wody morskiej, na których działanie mogły być narażone zbiory biblioteki znajdującej się w pobliżu aleksandryjskiego portu.
Jakakolwiek wersja wydarzeń byłaby prawdziwa, jedno jest pewne – przyniosła ona wielkie straty dla dziedzictwa kulturowego i literackiego.
W maju 1995 roku rozpoczęto odbudowę biblioteki w Aleksandrii, którą oficjalnie otworzono w październiku 2002 roku. Obecny budynek ma charakterystyczny, modernistyczny wygląd i powierzchnię 45 tysięcy m2.
Przygotowano w nim miejsce na 8 mln egzemplarzy papierowych książek oraz na wiele materiałów gromadzonych na płytach CD. Główne zbiory skupiają się wokół dziedzictwa śródziemnomorskiego, jednak wciąż jest ich w bibliotece za mało.
Zakładając bibliotekę od nowa, liczono na to, że wszelkie rękopisy zostaną przekazane Aleksandrii. Tak się jednak nie stało a obecnej bibliotece daleko do świetności tej z początków III w. p.n.e., którą miała pierwotna Biblioteka Aleksandryjska.
Książka ZAGADKA ALEKSANDRYJSKA kliknij
