Dolmeny są przykładem grobowców portalowych, które megalityczną budowlą, często składającą się z trzech lub więcej pionowych kamieni, wspierających duży płaski poziomy kamień. W dużej mierze występują w Irlandii, aczkolwiek można spotkać je na całym świecie, w tym również i w Polsce.
Czym jest dolmen?
Powszechnie uważa się, że dolmeny nazywane również grobowcami portalowymi były starożytnymi grobowcami, które służyły także jako miejsce rytuałów i kultu, chociaż ich dokładny cel i znaczenie wciąż są przedmiotem dyskusji naukowców i badaczy.
Niektórzy twierdzą, że dolmeny nie były grobowcami, lecz kapsułami do podróży w czasie lub służyły do odbywania szamańskich podróży do czasów przodków.
Dolmen to megalityczna budowla składająca się z co najmniej dwóch głazów wkopanych w ziemię pionowo oraz kamiennej „płyty” położonej na nich poziomo w charakterze sklepienia.
Z racji tego, że przypominała ona blat stołu, niekiedy w ludowych opowieściach opisywano dolmeny jako stoły olbrzymów.
Pierwotnie całą konstrukcję zasypywano grubą warstwą ziemi, pozostawiając jedynie niewielkie wejście do właściwego pomieszczenia, czyli miejsca, gdzie pod takim sklepieniem powstawała duża komora.
Wejście to tworzyło portal, stąd też wzięła się nazwa – grobowce portalowe.
Większość europejskich dolmenów powstała w neolicie, ich wzniesienie datowane jest na okres 4000-3000 lat p.n.e.
Poulnabrone w Irlandii
Dolmeny budowano na całym świecie (podobne megality wznoszono w Azji i Afryce Północnej), lecz największą ich ilością może poszczycić się Irlandia.
W Irlandii jest około 180 dolmenów, znanych pod wieloma różnymi nazwami.
Budowle te występują również w irlandzkich opowieściach mitologicznych oraz folklorystycznych i często kojarzą się z grobami słynnych gigantów lub wojowników.
Jednym z najpopularniejszych jest Poulnabrone – neolityczny dolmen znajdujący się na obszarze płaskowyżu Burren w hrabstwie Clare w zachodniej Irlandii.
Jest on jednym z niewielu irlandzkich grobowców portalowych, które zostały poddane badaniom archeologicznym.
Pochodzi z 4200 roku p.n.e. i ma prawie 183 cm wysokości i 365 cm długości.
Płaska granitowa płyta na sklepieniu waży prawie 40 ton.
W latach 80. XX wieku archeolog Ann Lynch podczas wykopalisk w pobliżu dolmenu Poulnabrone odkryła szczątki 22 osób z epoki.
Jej zdaniem ciała zostały przyniesione do grobowca po wystąpieniu rozkładu, co wskazuje na złożony i skomplikowany rytuał pochówku.
Wraz z materiałem kostnym odkopano także szereg artefaktów, w tym polerowany kamienny topór, zdobiony wisiorek z kości, kilka odłamków ceramiki i dwa kamienne paciorki.
Odkrycia te doprowadziły do teorii, że osoby pochowane w megalitycznym grobowcu miały wysoką lub wyjątkową pozycję społeczną, chociaż to dlaczego właśnie te osoby zostały wybrane do takiego pochówku, pozostają tajemnicą.
Dolmen z Borkowa
Megalityczne budowle w stylu dolmenów stawiano także w Polsce.
Dobrze zachowany dolmen sprzed co najmniej 5 tys. lat znajduje się w Borkowie w powiecie Maluchów (30 km na wschód od Darłowa).
Jest to raczej jedyny zachowany tak dobrze dolmen w Polsce.
Obok niego znajduje się, obłożona kamieniami polnymi, kilkudziesięciometrowa zbiorowa mogiła, a według lokalnych opowieści do 1896 r. w pobliżu stał jeszcze jeden grobowiec podobnego typu, ale rozebrali go poszukiwacze skarbów.
W latach 30. XX wieku przeprowadzono badania archeologiczne, podczas których ustalono, że borkowski dolmen pełnił funkcję wielopokoleniowego grobowca.
Pierwotnie składał się z 12 głazów narzutowych przykrytych 4 kamieniami stropowymi.
Szczątki zmarłych, które chowano w komorze, po jakimś czasie usuwano, aby pochować w nim kolejne zwłoki.
Neolityczne cmentarzysko w Borkowie jest bardzo ważnym zabytkiem archeologicznym na skalę europejską, które zasługuje nie tylko na ochronę tamtejszego terenu, ale i na szacunek odwiedzających to miejsce.
